De marktconforme verzorgingsstaat
Nederlands neoliberalisme in de lange jaren negentig
De verzorgingsstaat en het neoliberalisme
In De marktconforme verzorgingsstaat analyseert Naomi Woltring de transformatie van de Nederlandse verzorgingsstaat onder invloed van het neoliberalisme. Woltring duikt in de complexe interacties tussen politieke ideologieën, beleidsvorming en de dagelijkse praktijk van de verzorgingsstaat. Haar baanbrekende boek biedt een diepgaande analyse van de beleidsmatige, sociale en economische verschuivingen in Nederland tussen 1989 en 2008.
Neoliberale ideeën veranderden zowel de visie van politici op de rol van de staat, marktwerking en individuele verantwoordelijkheid, als de verzorgingsstaat zelf. Nederlandse beleidselites wisselden voortdurend van rol, wat deze verandering mogelijk maakte. Of het nu gaat om de privatisering van woningcorporaties of de inperking van de sociale zekerheid, Woltring laat zien dat hedendaagse crises hun oorsprong vinden in de doelbewuste verspreiding en de vanzelfsprekende omarming van marktconforme sturing in de lange jaren negentig.
Over de auteur
Naomi Woltring promoveerde op de geschiedenis van neoliberalisme in Nederland. Daarnaast schreef ze het laatste hoofdstuk van de moderne klassieker Neoliberalisme. Een Nederlandse geschiedenis van Merijn Oudenampsen en Bram Mellink. Eerder was ze werkzaam bij de Wiardi Beckman Stichting en het Humanistisch Verbond. Bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis onderzoekt ze het financieel-economisch beleid van de kabinetten-Lubbers.
‘Naomi Woltring heeft een messcherpe analyse gemaakt van de wijze waarop neoliberale beleidsparadigma’s, eenmaal genesteld in instituties, er nauwelijks meer uit zijn te krijgen. Ik heb het boek gelezen met herkenning – ja, zo ging het, soms met verbazing – oh, zo kun je er dus ook tegen aan kijken, en soms ook met schaamte – waarom hebben we niet meer bijgestuurd?’
Inhoud De marktconforme verzorgingsstaat
1 INLEIDING 9
Bestaande verklaringen voor de radicale transformatie van de Nederlandse verzorgingsstaat 11
Discursief institutionalisme: neoliberale ideeën stollen in instituties 13
De doorwerking van het neoliberalisme: ideeën, beleidspraktijken en beleidsuitkomsten 21
Opzet van het boek 31
2 MARKTCONFORM BELEID 33
Verklaringen voor de invloed van marktwerkingsbeleid 35
De ideologische context van het marktwerkingsbeleid: de ‘nieuwe zakelijkheid’ 38
De draaideur 44
De operatie Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit 47
Ideeën achter marktwerkingsbeleid 54
Beleidsinstrumenten 69
Depolitisering van kritiek 76
Invloed van de mdw-operatie 81
Neoliberalisering door marktwerkingsbeleid 84
3 VAN VOLKSHUISVESTING NAAR WONINGMARKT 87
Verklaringen voor de hervormingen in de volkshuisvesting 89
Kenmerken van neoliberaal woonbeleid 92
De draaideur van de volkshuisvesting 94
Verzelfstandiging van woningbouwcorporaties 101
Huurbeleid: residualisering 115
Bevordering eigenwoningbezit 126
Neoliberalisering van de volkshuisvesting 139
4 MARKTCONFORME SOCIALE ZEKERHEID 143
Verklaringen voor de hervorming van sociale zekerheid 145
Neoliberale sociale zekerheid 146
De draaideur van de sociale zekerheid 152
Ideeën over de hervorming van de sociale zekerheid 156
Beleidspraktijken bij de hervorming van sociale zekerheid 169
Uitkomsten van socialezekerheidshervormingen 179
Neoliberalisering van de sociale zekerheid 187
5 EPILOOG: NEOLIBERALISME IN DE L ANGE JAREN NEGENTIG 191
Lessen in consolidatie 193
Nederlands neoliberalisme in internationaal perspectief 198
Besluit 201
DANKWOORD 203
LIJST VAN A FKORTINGEN 205
BIJLAGEN 209
A. MDW-rapporten 209
B. Methoden en bronnen 230
NOTEN 236
BRONNEN 299
LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN 341
ILLUSTRATIEVERANTWOORDING 342
PERSONENREGISTER 343
ZAKENREGISTER 346
Reviews 'De marktconforme verzorgingsstaat'
In de media
‘De marktconforme verzorgingsstaat nodigt uit om opnieuw na te denken over wat voor overheid we eigenlijk willen, wat we daarvan mogen verwachten en wat voor rol we als burgers hebben. Voor een toekomst waarin we ons bestuur weer beter begrijpen.’ – de Volkskrant
‘Van sociaaldemocratische verzorgingsstaat naar een land waarin het neoliberalisme een enorme invloed heeft op alle aspecten van de samenleving. In dertig jaar tijd maakte Nederland een politieke aardverschuiving mee. Promovenda Naomi Woltring heeft er het boek De marktconforme verzorgingsstaat over geschreven.’ – Lokaal Bestuur
‘[B]eleidsonderzoekers kunnen veel leren van deze belangrijke episode in de Nederlandse beleidsgeschiedenis, die door Woltring zo grondig in beeld is gebracht.’ – BeleidsonderzoekOnline
‘Dit soort onderzoek door jonge promovendi is verhelderend en houdt de academische gemeenschap ook een spiegel voor: een hogere opleiding maakt je niet vanzelf ruimdenkend. Het kan je zelfs opsluiten in een academische echoput van het eigen gelijk.’ – Erasmus Magazine
