De politiek van het kleinste kwaad
Een geschiedenis van de Joodse Raad voor Amsterdam, 1941-1943
Prijswinnend historicus Bart van der Boom reconstrueert het perspectief van de Joodse Raad, in een poging te begrijpen hoe goede bedoelingen de weg naar de ondergang plaveiden.
De Nederlandse Joden werden tijdens de Duitse bezetting geïsoleerd van de rest van de maatschappij, in een getto zonder muren. Dat getto werd in opdracht van de Duitsers bestuurd door de Joodse Raad. Die begon zijn bestaan in februari 1941 met een oproep aan de Amsterdamse Joden om hun wapens in te leveren. De Raad preekte consequent gehoorzaamheid aan Duitse bevelen, ook toen in juli 1942 de deportaties begonnen. Wie bij de Joodse Raad werkte, was van die deportaties vrijgesteld, tot de zomer van 1943, toen ook zij werden afgevoerd.
Het beleid van de Joodse Raad pakte dus desastreus uit, en na de oorlog had niemand er een goed woord voor over. ‘Joodse Raad’ staat tegenwoordig voor het ergste soort verraad – verraad van ‘eigen’ mensen, in een laffe poging zelf buiten schot te blijven. Dat oordeel is begrijpelijk, maar niet verhelderend. Tijdens de oorlog konden velen het bestaan en het beleid van de Joodse Raad billijken als de enige mogelijkheid om te redden wat er te redden viel.
Bart van der Boom (1964) doceert geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Zijn vorige boek, ‘Wij weten niets van hun lot’. Gewone Nederlanders en de Holocaust werd bekroond met de Libris Geschiedenis Prijs.
Nelleke Noordervliet, jurylid van de Libris Geschiedenis Prijs 2022, in Trouw over De politiek van het kleinste kwaad:
“Vaak worden gebeurtenissen van vroeger met de kennis van nu veroordeeld”, zegt Noordervliet. “En zo delen mensen de wereld in in goed en kwaad.” De Libris Geschiedenis-kanshebbers zijn daar klaar mee. Bart van der Boom nuanceert bijvoorbeeld de kijk op de Joodse Raad tijdens de Tweede Wereldoorlog, en laat zien dat de leden met hun rug tegen de muur probeerden te kiezen voor het ‘kleinste kwaad’.
Interview in Trouw met Bart van der Boom: Hoe had de Joodse Raad kunnen weten van de Holocaust?
Bart van der Boom was te gast bij OVT om te vertellen over zijn nieuwe boek:
'Ik denk dat je heel goed kan zien, als je het van binnenuit bekijkt, dat de Joodse Raad een organisatie is die doet wat ze denkt dat op dat moment goed is, maar achteraf moet concluderen dat het helemaal verkeerd was.' Bekijk het fragment hier.
'De politiek van het kleinste kwaad is een verdediging van nuance en empathie en waarschuwing tegen wijsheid achteraf.' – Opera Nederland
'Het boek was voor mij een openbaring. [...] Je hebt van die boeken die zo overtuigend zijn dat ze een lang gekoesterde opvatting stevig aantasten. Zelf had ik de kritiek op de Joodse Raad altijd min of meer gedeeld, maar Van der Boom maakte mij met een heldere afweging van feiten en motieven duidelijk dat het gedrag van de Joodse Raad op zijn minst meer begrip verdient.' – Frits Abrahams in NRC
Reviews 'De politiek van het kleinste kwaad'
Hautaine en supremacistische joodse notabelen.
Shortlist Libris Geschiedenis Prijs 2022
In de media
Een van de beste boeken van 2022 volgens NRC en de Volkskrant!
‘‘Het verhaal dat Van der Boom heeft verteld, is in zoverre bekend dat ingevoerde lezers alle staties van de Joodse lijdensweg onderhand wel kennen. Maar hij beschrijft de lotgevallen van de Nederlandse Joden met weglating van ‘wijsheid achteraf’: wat wij weten van hun lot was voor henzelf hooguit een bang vermoeden. Zo weet hij met een zakelijke penvoering de beklemming en de angst op te roepen waarin een belaagde gemeenschap verkeerde ‘die wist dat ze iets niet wist’.’’ – de Volkskrant ★★★★★
‘Dat is de grote verdienste van historicus Bart van der Boom: dat hij je zonder oordelen verplaatst naar die tijd en die dilemma’s. Hij doet je verleidelijke lust tot oordelen verdampen en je beseffen dat een oordeel over de Raad oppervlakkig is. Je leest dit goed onderbouwde en zorgvuldig geschreven boek vervolgens ademloos uit.’ – Wim Berkelaar, VPRO Gids
‘[Van der Booms] boek markeert het einde van een door emoties en prinzipienreiterei geleide discussie en het begin van een poging dit soort kwesties te onderzoeken vanuit de mêlee van de gebeurtenissen, zonder een a priori moreel oordeel. Daar is niets grijs of nivellerends aan.’ – De Groene Amsterdammer
‘Bart van der Boom vertelt een ander verhaal, en dat doet hij vooral door heel gedetailleerd te reconstrueren wat de Joodse Raad wanneer deed en wat daarbij de overwegingen van betrokkenen waren. Daarmee levert hij een waardevolle bijdrage aan de geschiedschrijving van Nederland in de Tweede Wereldoorlog.’ – NRC ●●●●
Gerelateerde uitgaven
‘Wij weten niets van hun lot’
Vijfhonderd meter namen
