Samen slim
Hoe collectieve intelligentie ons gaat redden
‘Niemand weet in zijn eentje genoeg’
- Titus Plautus, 3e eeuw v.Chr.
Wereldleiders polariseren en scheppen eigen waarheden. Politici beloven simpele oplossingen voor complexe vraagstukken. Piramidale organisaties zoeken naarstig naar nieuwe vormen van leiderschap en teamvorming om snel en adequaat te kunnen anticiperen op de duizelingwekkende snelheid van de ontwikkelingen.
Individuele slimheid
Organisatiedeskundige Eric Koenen ziet overal dat individuele slimheid niet langer volstaat om ingewikkelde vraagstukken in de samenleving tot een oplossing te brengen. De sporen die we gewend zijn te bereizen lopen dood.
Collectieve intelligentie
Onze tijd vraagt om een andere intelligentie, een collectieve intelligentie. Collectieve intelligentie beperkt zich niet tot individuen, maar ontstaat zorgvuldig geregisseerd vanuit een diversiteit van denkers en doeners op vele niveaus.
Dat gaat niet vanzelf. In Samen slim brengt Koenen inzichten uit veel disciplines samen en laat hij zien hoe we onze collectieve intelligentie beter kunnen organiseren.
Proloog 8
Deel 1. Gaat collectieve wijsheid ons redden? 11
I Niemand weet in zijn eentje genoeg 13
Wat is collectieve intelligentie? Een eerste, voorzichtige definitie 13
Ontmoetingen bij volle maan 14
Dreiging uit onverwachte hoek 16
Niet meer hersenen, meer verbindingen 17
Plautus zag het al 19
Met kunstmatige intelligentie zijn we op de helft van het schaakbord 21
Stel: kleuters regeren de wereld 26
Kondratieffs golven en Trumps splitter-Twitter 28
Oversteken met Roef 32
Big data, big mind, big heart, big picture 33
Hoger óf lager, meer óf minder, man óf vrouw, wit óf zwart 34
Is het beleid of is erover nagedacht? 37
II Samen slim in de natuur 43
Hoe kun je de lucht bezitten? 43
Slimme bossen, feromonen en zwermintelligentie 44
III Vier werelden, vier denkramen, vier talen 53
Het Cynefin-framework 53
Het rechte pad van hier naar daar 54
Het echte pad van hier naar daar, van heen naar terug, van op naar neer 57
Een dialoog levert saaie televisie op 60
Crisis, rennen... 62
Taal als instrument 63
IV Ik versus wij 65
Hoe onveiliger, hoe meer wij en zij 67
Een land vol marionetten 68
Huh? 96 procent vindt dat politici niet weten wat er leeft onder het volk 71
Weg met het parlement en andere inspraakorganen: leve de democratie! 74
Wat men denkt als men niet denkt 75
Vliegschaamte of vlieg-shaming? 78
Er is geen middelpunt in het heelal, dus jij kunt het ook niet zijn 81
Hoe de fragmentatie van het denken wijsheid in de weg zit 83
De keuze van Abigail Norville 86
‘La Convention Citoyenne pour le Climat’ versus de beschonken komkommer 87
Deel 2. Vrije ruimte en denkverstoringen 89
V Vrije ruimte, tussenruimte en lege ruimte 91
De vrije denkruimte waarin elke gedachte en mening mag zijn 92
De tussenruimte waarin ontmoetingen ontstaan 93
Lege ruimten 96
Rousseau en de tuin van mijn buurman 97
Zwemles van de watermoleculenmeter 99
VI Een kleine geschiedenis van onderzoek naar creatief
denken bij individuen en in groepen 103
De hype van ‘lateraal denken’ 104
Sudden illuminationen het ‘Einstellungseffect’ 105
Van individuele creativiteit naar groepscreativiteit 106
VII Waarheid, werkelijkheid en andere kennisillusies 109
Peter Lassen, de verdwalende ontdekkingsreiziger 110
Rembrandt zou niet weten wie De Nachtwachtgeschilderd heeft 111
Hoe kom je in vredesnaam tot die oplossing? 114
Als veel mensen onwaarheid verkondigen, wordt het niet vanzelf waar 116
De moed tot waarheid heeft Socrates het leven gekost 118
VIII De val van een onderneming 121
We stonden aan de rand van de afgrond, maar gelukkig maakten we een flinke stap voorwaarts 122
Black Mirror: Bandersnatchen Imtech 125
De haas stuurde de schildpad 127
Vandaag ga ik mijn organisatie eens om zeep helpen 128
IX Hoe ons misleidbare brein het collectieve denken kan
verstoren 131
Verliefdheid maakt blind, liefde niet 132
Een cocktail van ellende 133
Ik weet het wel, maar ik beleef het niet… en dan is het er niet 137
‘Maria, Maria, I never stop saying Maria’ 139
De fabeltjesfuik 143
Een verhaal waarmee je kunt leven 145
Kanalen op Venus? 146
Verstoringen van collectieve denkprocessen 147
De rijstebrijberg 163
Deel 3. Samen slim 165
X Van genius naar scenius 167
Op de hoek van een straat, in een wijk, een koffietent, een organisatie, overal 168
De breinfuncties van een scenius 170
Naar een nieuwe definitie van ‘slim’ of hoe individuele excellentie
de scenius bedreigt 192
Het parlement der dingen, een zetel voor de huurder, voor het huis, het
speelveld in de buurt en voor de bomen in de wijk 195
Zwaaien met Ockhams scheermes 198
Het formulier praat mee, het schip wil naar boven 200
XI Lessen uit de interventiekunde: hoe geef je vorm aan
collectieve slimheid? 203
De bovenstroom is zichtbaar, bewust en grijpbaar 204
De onderstroom benader je met gevoelsprecisie 205
Ongekamde adviezen voor de vorming van een scenius 207
XII Een aantal concrete ideeën voor het inrichten van
collectieve slimheid, met lichte tegenzin… 251
Epiloog 259
Literatuur 263
Dankwoord 277
Bijlage 1. Het Atomium revisited 279
