Vrees en beven
Dialectische lyriek door Johannes de silentio
In 1849, zes jaar na het verschijnen van het boek Vrees en beven schrijft Søren Kierkegaard in zijn dagboek:
"O, als ik eenmaal dood ben zal alleen Vrees en beven al genoeg zijn om mijn naam als schrijver onsterfelijk te maken. Dan zal het gelezen worden. En ook zal het in andere talen vertaald worden. De lezer zal welhaast huiveren vanwege de verschrikkelijke hartstocht die hij in het boek aantreft."
Hoe er verder ook tegen Kierkegaard wordt aangekeken, zeker is dat in de twintigste eeuw deze indrukwekkende tekst talloze reacties heeft opgeroepen en in filosofie, literatuur en theologie zijn sporen heeft nagelaten. Op dit moment staat de tekst in de belangstelling bij postmodernen van diverse pluimage.
Vrees en beven is onder andere een eerste aanzet als het gaat om de problematiek van geloven. Er over nadenkend hoe het toch komt dat zijn tijdgenoten daar zo snel mee klaar zijn, komt Kierkegaard tot de conclusie dat ze het zicht op wat geloven eigenlijk is totaal zijn kwijtgeraakt. Allereerst is geloven verzeild geraakt in het vluchtige gezelschap van gevoel, stemming, kortom het domein van de 'onmiddellijke ervaring'. Maar het is ook in de handen van de 'speculatieve denkers' terecht gekomen, die het een plek geven in hun wetenschappelijk systeem en denken er daarmee klaar te zijn.
Vrees en beven verscheen onder het pseudoniem Johannes de silentio. Deze Johannes onderzoekt in Vrees en beven of het mogelijk is dat het ethische wordt opgeschort, zodat een religieuze eis het ethische niet alleen overstijgt maar zelfs tegenspreekt. De silentio's 'lyrische dialectiek' handelt over de held van het geloof, Abraham, een uitzondering, door de silentio bewonderd maar niet begrepen. Een ook nu nog relevant onderzoek, want Kierkegaard kiest om het thema 'geloven' te onderzoeken zijn uitgangspunt in het verhaal van Abraham die de opdracht krijgt zijn zoon te offeren, een centraal verhaal in die drie monotheïstische godsdiensten.
In de hedendaagse filosofie is een terugkeer naar de thema's van de religie te zien. Daarin speelt het verhaal over het offer van Abraham een belangrijke rol. Kierkegaard werd door dit verhaal geïnspireerd tot het schrijven van Vrees en beven (1843). De Franse filosoof Derrida bijvoorbeeld herneemt in Donner la Mort (1992) de vragen van Kierkegaard op een heel eigen wijze en gaat uitvoerig in op Vrees en Beven.
De keuze voor het pseudoniem 'Johannes de silentio' is veelzeggend: Johannes 'van' of 'vanuit' de stilte. De stilte, het zwijgen, het niet kunnen spreken, het je niet verstaanbaar kunnen maken speelt in Vrees en Beven een grote rol. De principiële onzegbaarheid van het wezenlijke, de laatste onkenbaarheid van het menselijk innerlijk, het zijn in dit boek terugkerende thema's.
Gezien de ondertitel van het boek, 'dialectische lyriek', roept Kierkegaard met Johannes de silentio een dichterlijk denker in het leven. Ook Johannes gelooft in het denken, hij wenst zelfs een strikt analyserend denken te hanteren, maar hij vindt dat je daarmee niet alles kunt zeggen, dat er een koppeling moet zijn naar het concreet door mensen geleefde leven. Daarom illustreert hij de verschillende stappen en wegen van zijn denken met voorbeelden en vertellingen. Voortdurend roept hij verhalen op uit de Griekse mythologie, uit de canonieke en apocriefe bijbelse geschiedenis en uit de wereldliteratuur, van volkssprookjes en sagen tot romans. Zijn geestelijke vader, de schrijver Søren Kierkegaard, heet niet voor niets de vader van het existentialisme. Ook hij wil bij het leven het denken niet vergeten, vooral over jezelf en je eigen daden, en bij het denken niet vergeten dat je een elke dag concreet levend mens bent.
Vrees en beven is een boek dat aldoor weer gelezen en herlezen wil worden.
In: De Groene Amsterdammer, 2 mei 2013
"In het werk volgt Kierkegaards pseudoniem Johannes de silentio de tocht van Abraham naar de berg Moria, waar hij gods gebod zal uitvoeren door zijn zoon Isaak te offeren. De silentio probeert de absurde expeditie te begrijpen en slaagt daar niet in." - Jelmer Mommers
In: Benedictijns Tijdschrift 2008/2
"Uitgeverij Damon is een prestigieus project gestart: een nieuwe, goed geannoteerde Nederlandse vertaling van Søren Kierkegaards hele oeuvre, waarvan [dit boek deel uitmaakt]." - FB
In: Acta Comparanda XVIII FVG, 2007
"Vrees en beven wordt gepresenteerd als het eerste deel van een serie vertalingen van werken van Kierkegaard voor het Nederlandse taalgebied. Rechtstreeks uit het Deens vertaald en gebaseerd op de nieuwe kritische uitgave van 'Soren Kierkegaards Skriften' SKS) 1994, biedt deze nieuwe uitgave de kans op een tekstgetrouwe vertaling in vlot leesbaar Nederlands. Aangevuld met een register van personen en zaken en een gecorrigeerd verklarend notenapparaat met daarenboven een niet te uitvoerig maar verhelderend nawoord van Karl Verstrynge kan deze nieuwe vertaling alleen maar een stimulans zijn om Kierkegaard opnieuw ter hand te nemen en te (her)ontdekken. - Rit van den Bergh
In: NBD|Biblion, 21 juni 2007
"In deze, ook door hemzelf hoog gewaardeerde centrale tekst uit zijn oeuvre, peilt Kierkegaard, zich bewust hullend in een betekenisvol pseudoniem, de kern van de concentratie van religie (religiositeit) die geloof is.
[...]
Deze weerbarstige boodschap wordt filosofisch-literair ontwikkeld, de meeslepende presentatie ervan wordt in evenwicht gehouden door de fundamentele kritiek die er op geleverd is door andere denkers. Niet alleen niet weg te denken uit het oeuvre van deze Deense filosoof en theoloog (1813-1855), maar daarvoor in beslissende mate representatief. Met een toelichtend nawoord, verantwoording van de vertaling, verklarende eindnoten en een register." - dr. P.A.A.H.M. van Gennip
In: Reveil, Onafhankelijk christelijk maandblad, juni 2007
"De gelaagdheid van dit boek biedt heel veel ruimte aan de lezer om er uit te halen wat bij hem past. De ene keer wandelt hij in flarden van grijze mist om even later weer te genieten van een helder en weldadig uitzicht. Als christen voelt men zich op die heldere plaatsen sterk verbonden met zijn puntige uitspraken. Het virtuoze taalgebruik van Kierkegaard wekt soms de indruk te doen te hebben met een bekeerde Nietzsche.
Het boek is een echte aanrader voor hen die Kierkegaard meer van nabij willen leren kennen." - JV
In: Fundamenteel, jrg. 15, nr. 4 (januari 2007)
"Is het de moeite waard om Vrees en beven ter hand te nemen? Ik denk het wel, en dat om drie redenen. In de eerste plaats is de thematiek van het boek uiterst actueel.
[...]
In de tweede plaats is Vrees en beven interessant omdat daarin heel duidelijk wordt gemaakt hoe het individuele hoger kan zijn dan het algemene.
[...]
Ten slotte is het de moeite waard om Kierkegaard te lezen om de juweeltjes aan gedachten die hij uitstrooit in zijn betoog." - Jaap Schouten
In: Reformatorisch Dagblad, Boeken, 3 januari 2007
"Visser, zelf doopsgezind, pakt het werk met gedrevenheid aan. Hij acht het van groot belang om Kierkegaard aan een breed Nederlands en Vlaams publiek bekend te maken. 'Hij blijkt mensen aan te spreken die in deze tijd van postmodernisme van de kerk en geloof zijn afgeraakt. Het is ongelofelijk om te zien hoeveel literatuur er over Kierkegaard verschijnt. Het is door niemand meer bij te houden. Aleen al in Noord-Amerika worden op dit moment 51 proefschriften voorbereid over Kierkegaard. De Deense denker spreekt mensen aan omdat hij zich bezighield met het eigen innerlijk. Als er iets actueel is, dan is het dat wel. Kierkegaard heeft zelf gezegd dat hij niets nieuws bedacht, maar het oude, van de vaderen overgeleverde, opnieuw wilde doordenken. Hij hield zich bezig met de diepmenselijke vragen van het bestaan. En het voordeel is: hij is filosoof en geen prekerige dominee. Kierkegaard spreekt buitenkerkelijken en ongelovigen aan door hen op hun eigen terrein te bereiken. Zijn indirecte mededeling, door middel van pseudoniemen, is hierbij een geweldig hulpmiddel. Mensen die van de kerk en het geloof vervreemd zijn krijg je niet terug met gitaar en Jezuslied, maar bereik je door in te gaan op hun denken. Kierkegaard schreef bijvoorbeeld de eerste monografie over angst. Elke psychiater die zichzelf serieus neemt, moet dit boek lezen. Ik hoop dat alle theologen ook het werk Vrees en beven zullen lezen. Ik zie Kierkegaard niet als een goeroe, maar hij kan heel behulpzaam zijn om de boodschap van het geloof voor de postmoderne mens verstaanbaar te maken." - K. van der Zwaag