Klimaatpsychologie
Hoe psychologie bijdraagt aan een duurzaam leven
Hoe ga je om met klimaatstress?
Hoe kun je psychologie inzetten om duurzaam gedrag te bevorderen? Klimaatpsychologie is relevanter dan ooit, nu we worden overvallen door alle klimaatveranderingen.
Directe invloed op het leven van alle mensen
Klimaatverandering heeft een directe invloed op het leven van alle mensen. Hoewel de Club van Rome ons al decennia geleden waarschuwde, lijkt het alsof we enigszins zijn overvallen door de klimaatveranderingen die nu in alle hevigheid losgebarsten zijn. Klimaatpsychologie is een relatief jong wetenschappelijk veld dat aspecten van omgevingspsychologie, sociale psychologie en klinische psychologie omvat:
- Omgevingspsychologie richt zich op de invloed van de omgeving op de mens en vice versa.
- Sociale psychologie onderzoekt hoe mensen reageren op de huidige situatie en hoe hun gedrag kan worden beïnvloed.
- Klinische psychologie behandelt fenomenen als klimaatstress en psychotrauma bij klimaatrampen.
Zowel wetenschappelijke als praktische diepgang
De verschillende auteurs geven dit jonge vakgebied zowel wetenschappelijke als praktische diepgang. Klimaatpsychologie belicht de veelzijdige invloed van klimaatverandering op het menselijk welzijn, variërend van fysieke gezondheid tot mentale veerkracht. Het boek biedt niet alleen inzicht in de mentale gevolgen van klimaatverandering, maar ook in de cruciale rol die psychologie speelt bij het bevorderen van duurzaam gedrag.
Voor iedereen die wil bijdragen aan een duurzamere toekomst
Of je nu psycholoog, beleidsmaker, klimaatactivist, docent of gewoon een geïnteresseerde leek bent, Klimaatpsychologie is een must-read voor iedereen die wil bijdragen aan een duurzamere toekomst op een leefbare planeet.
Inhoud
Voorwoord
Inleiding
Jaap van der Stel
Deel 1 Achtergronden en grondslagen
1. Wat is klimaatpsychologie?
Sara Wortelboer & Sara Helmink
1.1 Verschillen en overeenkomsten met andere disciplines uit de psychologie
1.2 Klimaatpsychologie internationaal en in Nederland
1.3 Waarom de wereld klimaatpsychologie nodig heeft
1.4 Klimaatpsychologie op macro-, meso- en microniveau
1.5 Tot slot
2. Klimaatverandering en existentiële risico’s
Yvette Stevens & Jaap van der Stel
2.1 Gevolgen voor mensen
2.2 Wat kunnen we doen?
2.3 Tot slot
3. Gevolgen van de ontwrichting van het klimaat voor de psychische gezondheid
Jaap van der Stel
3.1 Gevolgen klimaatverandering
3.2 Betekenis voor klimaatpsychologie en klimaatpsychologen
3.3 Blik op de toekomst
3.4 Tot slot
4. De bijdrage van de psychologie aan de oplossing van klimaatproblemen
Een overzicht
Thijs Bouman & Ellen van der Werff
4.1 Wat motiveert klimaatrelevant gedrag?
4.2 Van motivatie naar gedrag
4.3 Klimaatactie stimuleren
4.4 Tot slot
5. Duurzaamheid en duurzaam gedrag
Ceren Pekdemir & Gill ten Hoor
5.1 Het belang van duurzaamheid en het concept duurzame ontwikkeling
5.2 De rol van duurzaam gedrag en gedragsverandering
5.3 Waarom duurzaamheid en duurzaam gedrag belangrijke thema’s zijn voor klimaatpsychologie
5.4 Tot slot
6. Het systeemperspectief op gedrag en klimaat
Max van der Linden, Derek de Beurs & Gabriela Lunansky
6.1 Polycrisis
6.2 Systemen: van individu tot collectief
6.3 Klimaatpsychologie vanuit een systeemperspectief
6.4 Een gedeeld systeemperspectief als katalysator van verandering
6.5 Tot slot
7. Klimaatpsychologie begrijpen vanuit internationaal perspectief
De breedte van de klimaatpsychologie
Rembrandt Zegers
7.1 Klimaatpsychologie in internationaal perspectief
7.2 Klimaatpsychologie, een psychologie van de omgeving
7.3 De relatie met de natuur
7.4 Culturen
7.5 Het evolutionaire proces van verandering
7.6 Tot slot
8. Op weg naar veerkracht: leren en klimaatadaptatie
Jaap van der Stel
8.1 Psychologische aspecten van klimaatadaptatie
8.2 Rollen, middelen en verantwoordelijkheden
8.3 Wat ligt in het verschiet?
8.4 Tot slot
Deel 2 Praktijk en beweging
9. Omgaan met eco-emoties
Christof Abspoel, Marieke Siepert & Maarten Hoogslag
9.1 Wat zijn eco-emoties?
9.2 Functies van eco-emoties
9.3 Problemen met eco-emoties
9.4 Enkele adviezen
9.5 Interview met Neela Paulussen, door Christof Abspoel
9.6 Tot slot
10. Klimaatpsychologie in de behandelkamer
Karen Holtmaat, Sara Helmink & Phebe Kraanen
10.1 Klimaatgerelateerde psychische klachten: wie zoeken er hulp?
10.2 Welke behandelingen zijn er?
10.3 Klimaatbewust werken
10.4 Klimaatbestendige ggz
10.5 Tot slot
11. Klimaatactivisme
Rico Disco, Femke Sleegers & Yvette Stevens
11.1 Van Earthrise tot schoolstakingen: de ontwikkeling van de wereldwijde klimaatbeweging
11.2 Sociaalpsychologisch perspectief: het maatschappelijk kantelpunt
11.3 Emoties, stress, liefde en woede
11.4 Waarom juist ook psychologen in actie moeten komen
11.5 Tot slot
12. Klimaatpsychologie en media
Chantal van der Leest & Niels de Boer
12.1 Afzender: het medialandschap
12.2 Berichtgeving over klimaatverandering
12.3 Ontvanger: de lezer
12.4 Adviezen voor berichtgeving
12.5 Tot slot
13. Klimaatonderwijs aan kinderen en adolescenten
Susanne Buck
13.1 De basis: kennisopbouw en moraal
13.2 Voorwaarden voor goed lesmateriaal
13.3 Lesmateriaal
13.4 Tot slot
14. Klimaatbeleid vraagt om mensenkennis: #kenjeburgers #kenjezelf
Geerte Paradies & Elke Rabé
14.1 Klimaatdoelen vragen gedragsverandering
14.2 Effectief klimaatbeleid: kunnen en willen veranderen van verschillende doelgroepen
14.3 Effectieve overheidscommunicatie is essentieel voor de implementatie van klimaatbeleid
14.4 Effectief beleid speelt in op verschillende doelgroepen
14.5 Het toepassen van gedragskennis bij de ontwikkeling
van klimaatbeleid blijkt niet vanzelfsprekend
14.6 Tot slot
15. Duwtje in de duurzame richting
Hoe breng je kennis over klimaatpsychologie in de praktijk?
Aranka Sinnema & Liza Luesink
15.1 Wat weten we?
15.2 Vier knoppen om aan te draaien
15.3 Tot slot
16. Het klimaatgesprek als veranderinstrument
Lieneke Knuyt & Jeanine Pothuizen
16.1 De rol van het klimaatgesprek in relatie tot gedrag
16.2 Wat zijn remmende factoren in een klimaatgesprek en hoe ga je hiermee om?
16.3 Wat zijn helpende factoren voor een transformatief klimaatgesprek en hoe zet je deze in?
16.4 Gesprekstechnieken
16.5 Tot slot
Deel 3 Toekomst
17. Werken aan een leefbare toekomst
Max van der Linden & Jaap van der Stel
17.1 Samenleving en technologie in dienst van oneindig geluk
17.2 Mentale bronnen voor een nieuw planetair welzijn
17.3 Hoop en geloof in verandering
17.4 Tot slot
18. Wetenschappelijk onderzoek
Ellen van der Werff & Thijs Bouman
18.1 Psychologische kennis toepassen om klimaatverandering tegen te gaan
18.2 Toekomstig onderzoek
18.3 Tot slot
19. Slotbeschouwing: klimaatpsychologie heeft de toekomst
Sara Helmink & Sara Wortelboer
19.1 Toepassingsgebieden van de klimaatpsychologie
19.2 Thema’s van belang voor doorontwikkeling van het vakgebied
19.3 De context van de klimaatpsychologie
19.4 Suggesties voor de toekomst
19.5 Tot slot
Referenties
Register
Over de auteurs
De pers over Klimaatpsychologie
'Het boek beschrijft machteloosheid, angst, boosheid. Voorbeelden van gevoelens die het klimaatprobleem bij onze patiënten én bij onszelf op kan roepen (...) Als het aan de diverse auteurs van Klimaatpsychologie ligt is er vooral hoop en kunnen we wel degelijk van het ‘praten over het klimaatprobleem’ komen tot gewenste duurzame en waardengerichte gedragingen. Hier ligt ook voor ons een belangrijke taak.'
— Lees de volledige boekrecensie op VGCt kennisnet (2024)
Wat kunnen we leren van klimaatpsychologen?'
— Lees de boekbespreking van Joost van der Gulden, bedrijfsarts en redacteur, op TBV (Augustus 2024)
'Hoe psychologie helpt tegen wanhoop over het klimaat. ‘Het is belangrijk om je ergens druk om te maken.'
— Interview Klimaatpsychologie met Jaap van der Stel en Sara Wortelboer in Trouw. (Juni 2024)
'Gedrag dat vanuit milieuoogpunt niet rationeel is, heeft ook een oorsprong, want anders zou dat gedrag niet bestaan. Dit boek zet je aan tot denken over je eigen gedrag, geeft houvast bij het vormen van theoretische kaders en praktische uitvoering.'
— Prof. Bart van den Hurk, Wetenschappelijk Directeur onderzoeksinstituut Deltares
'Last van klimaatstress of eco-angst? De klimaatpsycholoog kan helpen'
— Sara Helmink en Sara Wortelboer in een interview voor Linda. (April 2022)
'Klimaatpsycholoog' en bosbouwer Jaap van der Stel: ‘Bewustzijn van klimaatproblemen bij professionals kantelt nu’
— Jaap van der Stel in een interview voor Medisch Ondernemen. (Mei 2024)
