Over de democratie in Nederland
Wat Tocqueville ons kan leren over een democratie in verwarring
Na decennia van emancipatie, groeiende welvaart en relatieve politieke rust, verdelen kwesties als klimaatverandering, stikstof en migratie onze samenleving nu tot op het bot. De toeslagenaffaire en de gaskwestie schaadden bovendien het vertrouwen in de politiek. In 2023 stemde Nederland massaal op een partij met programmapunten die op gespannen voet staan met de rechtsstaat. Graaft onze democratie haar eigen graf?
Tocqueville als gids
Op zoek naar antwoorden maakt Joris Backer een denkbeeldige reis door de Nederlandse democratie met de negentiende-eeuwse politicus-denker Alexis de Tocqueville als zijn gids. De twee reisgenoten stuiten tijdens hun trip op veel onbehagen en onzekerheid en bezien de opkomst en ondergang van de ene na de andere politieke verlosser in een steeds verder versplinterend politiek landschap.
Zeven deugden
Backer combineert Tocquevilles inzichten met zijn eigen ervaringen in politiek en samenleving en onderscheidt zeven deugden die onontbeerlijk zijn voor een succesvolle reanimatie van onze democratie. Democratische instituties en ‘luisteren naar de burger’ zijn belangrijk, maar vooral houding en gedrag blijken het verschil te maken tussen opleving en teloorgang. Backer geeft concrete handvatten om deze deugden te versterken, zonder te vervallen in nostalgie over de vermeende gemeenschapszin en saamhorigheid van vroeger.
Over de auteur
Joris Backer (1953) was van 2011 tot 2023 lid van de Eerste Kamer. Hij was voorzitter van de mr. Hans van Mierlo Stichting en lid van het landelijk bestuur van D66, en werkte als advocaat en bedrijfsjurist in binnen- en buitenland.
Inleiding – een denkbeeldige reis 9
Deugd 1 – veerkrachtig sociaal weefsel 17
Een bewegend schouwspel 17
Verzuiling: hoe verbinden we burger en staat? 19
‘Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht’ 23
Machteloosheid en zondebokken 27
De enige constante? Verandering! 30
De wet van behoud van onbehagen 32
Een handleiding in populisme 33
(On)gelijke kansen, groepsvorming en individualisering 40
De wet van de reisleider 43
Hoopgevende ontwikkelingen 46
Tot slot 51
Deugd 2 – democratisch gedrag en goede manieren 55
‘De hogere vorm van beleefdheid’ 55
Het goede voorbeeld geven 56
Afscheid van de mannenmaatschappij? 61
(On)parlementaire omgangsvormen 66
Tot slot 71
Deugd 3 – democratische representatie 73
De matroesjka als alternatief voor ‘de kloof ’ 74
De drie lagen van de matroesjka 76
Een woensdagmiddag in een winkelstraat 80
‘Afhaalpolitiek’ en de rol van politieke partijen 81
Andere oplossingen voor versterking van de democratie? 88
Referendumkoorts 89
Een ander kiesstelsel? 93
Kiesdrempelvrees 96
Kies de minister-president! 98
Meer Kamerleden, langere regeertermijn 101
Tot slot 104
Deugd 4 – weerbare instituties 105
Kansengelijkheid in het onderwijs 105
Informatievrijheid 109
Pluriforme media 111
Algoritmische verbubbeling 114
Politieke heksenjachten 115
De verbeelding aan de macht 117
Tot slot 119
Deugd 5 – rechtvaardige welvaartsontwikkeling 121
Vrijheid + gelijkheid = broederschap 122
De gebroken belofte van het communisme 124
Gebreideld kapitalisme en de verzorgingsstaat 127
Overheid, markt en mensen: niet of-of, maar en-en! 129
Macht van bedrijven 135
Ondernemers en politiek 139
Belastingen en vermogensongelijkheid 140
Basisinkomen 142
Tot slot 144
Deugd 6 – wijs bestuur 147
Bestuurders en ‘de vierde macht’ 148
Controleren is goed, vertrouwen is beter 152
Regels zijn goed, principes zijn beter 156
Deelbelangen zijn goed, publiek belang is beter 158
Een woud van voorzieningen en regels 162
Hoe ontwarren we de vormeloze bestuurskluwen? 167
Macht en tegenmacht 169
Tot slot 172
Deugd 7 – betrouwbare wetgeving en rechtspraak 175
Scheiding der machten 176
Macht en gezag 179
Doodstraf en levenslang 182
See you in court! 183
Politiek in de rechtszaal 185
Constitutioneel hof? 189
Tot slot 192
Tocqueville’s terugblik 194
Verantwoording en dank 200
Noten 203
Bronnen 215
Personenregister 221
Reviews 'Over de democratie in Nederland'
In de media
Interview in Trouw met Joris Backer: Oud-senator Joris Backer over de stand van de democratie in Nederland: ‘We zijn hier ingerommeld door middenpartijen’
‘De negentiende-eeuwse filosoof en politiek-denker Alexis de Tocqueville inspireerde Joris Backer tot het maken van een denkbeeldige reis door de Nederlandse democratie. Dat leverde een genuanceerd en hoogst actueel beeld op van een samenleving die gezag niet automatisch respecteert, van groeiende welvaart en toenemend onbehagen en van pogingen tot staatkundige vernieuwingen. Maar bovenal introduceert Backer – in navolging van De Tocqueville – zeven deugden die wel eens onontbeerlijk zouden kunnen zijn voor een noodzakelijke reanimatie van de democratie.’ – publiekdenken.nl
‘Tocqueville noteerde zijn bevindingen in Over de democratie in Amerika, dat nog steeds verdiend gelezen te worden. Dat deed Joris Backer, tot 2023 twaalf jaar senator voor D66. Backer neemt Tocqueville mee naar het Nederland van nu, laat hem oordelen over de stand van zaken en verweeft dat met zijn eigen opvattingen.’ – de Volkskrant
Gerelateerde uitgaven
