Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg
Herziene editie
Ethiek van de gezondheidszorg
Deze volledig herziene editie van Basisboek ethiek & recht in de gezondheidszorg biedt een helder overzicht van actuele thema’s uit de medische praktijk. Aan bod komen onder meer de relatie tussen zorgverlener en patiënt, dilemma’s rondom het begin en het einde van het leven, verplichte zorg in de psychiatrie, organisatie en kwaliteit van zorg, orgaandonatie en -transplantatie, medisch-wetenschappelijk onderzoek en klachten en fouten in de zorg.
Geïntegreerde ethische en juridische benadering
Ethische en juridische overwegingen hangen vaak samen. Daarom biedt dit boek een geïntegreerde benadering, waarbij de onderwerpen behandeld worden door zowel een ethici als juristen. De theorie wordt geïllustreerd aan de hand van vele herkenbare voorbeelden. Dit basisboek is onmisbaar voor studenten en professionals in de gezondheidszorg.
Over de redactie
Corrette Ploem is universitair hoofddocent gezondheidsrecht aan Amsterdam UMC en bijzonder hoogleraar Recht, zorgtechnologie en geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Yolande Voskes is universitair docent medische ethiek aan Amsterdam UMC.
Met bijdragen van:
Dr. E.C.A. (Eva) Asscher, Dr. E. (Eva) van Baarle, Dr. M.A.R. (Marieke) Bak, Mr. dr. R.M. (Roland) Bertens, Prof. mr. K. (Kees) Blankman, Drs. M. (Mariëlle) Diepeveen, Mr. dr. V.E.T. (Vivianne) Dörenberg, Mr. dr. B.J.M. (Brenda) Frederiks, Dr. S. (Sylvia) Gerritsen, Prof. dr. M.A. (Mariëtte) van den Hoven, Dr. R.J.P.A. (Rien) Janssens, Prof. mr. J. (Johan) Legemaate, Dr. S. (Suzanne) Metselaar, Dr. C. (Christien) Muusse, Prof. mr. M.C. (Corrette) Ploem, Mr. R.C. (Rogier) Simons, Mr. M.M. (Merel) Spaander, Dr. S. (Suzanne) van de Vathorst, Dr. Y. (Yolande) Voskes, Prof. dr. G.A.M. (Guy) Widdershoven, Drs. M. (Marcel) Zuijderland
Inhoud Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg
Voorwoord 11
Corrette Ploem & Yolande Voskes
1 Een inleiding over de ethiek
Guy Widdershoven & Yolande Voskes
1.1 Inleiding 15
1.2 Ontwikkelingen in de ethiek van de gezondheidszorg 15
1.3 Principebenadering 17
1.4 Dialogische hermeneutiek 19
1.5 Zorgethiek 21
1.6 Theoretische en normatieve aspecten van de zorg 23
1.7 Moreel beraad 26
2 Een inleiding over het rechtethiek van de gezondheidszorg
Johan Legemaate & Corrette Ploem
2.1 Inleiding 31
2.2 Betekenis en doelstellingen van het recht 31
2.3 Bronnen van recht 33
2.4 Het toepassen van juridische regels 36
3 De relatie tussen zorgverlener en patiënt
Corrette Ploem & Yolande Voskes
3.1 Inleiding 41
3.2 Ethische principes en wet- en regelgeving 43
3.3 Goede zorg en zorgplicht 46
3.4 Rechten van de patiënt 51
3.5 Modellen van de zorgverlener-patiëntrelatie 58
3.6 Medisch beroepsgeheim en privacybescherming 61
3.7 Goed patiëntschap 66
3.8 Tot slot 68
4 De wilsonbekwame patiënt
Kees Blankman & Sylvia Gerritsen
4.1 Inleiding 73
4.2 Ethische en juridische uitgangspunten 74
4.3 Wat is wils(on)bekwaamheid? 76
4.4 Wilsonbekwaamheid in het recht 78
4.5 Hoe is wilsbekwaamheid vast te stellen? 80
4.6 Schriftelijke wilsverklaring 84
4.7 Wilsonbekwaamheid in specifieke situaties 85
4.8 Vertegenwoordiging bij wilsonbekwaamheid 87
4.9 Tot slot 90
5 Zorgverlening aan kinderen en jongeren
Vivianne Dörenberg & Eva Asscher
5.1 Inleiding 95
5.2 Ethische en juridische uitgangspunten 96
5.3 Wettelijke regeling van informatie en toestemming 99
5.4 Handelen bij tegengestelde visies op het belang van het kind 105
5.5 Handelen bij zorgen om een kind 112
5.6 Tot slot 116
6 Verplichte zorg in de psychiatrie
Corrette Ploem & Yolande Voskes
6.1 Inleiding 121
6.2 Ethische benaderingen van dwang en drang 124
6.3 Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg 127
6.4 Toepassing van verplichte zorg in verschillende settings 139
6.5 Klachtrecht, schadevergoeding en vertrouwenspersonen 143
6.6 Toezicht 145
6.7 Tot slot 145
7 Onvrijwillige zorg bij ouderen en verstandelijk gehandicapten
Brenda Frederiks & Christien Muusse
7.1 Inleiding 149
7.2 Ethische aspecten van onvrijwillige zorg 151
7.3 Wet zorg en dwang 152
7.4 Juridische en ethische aspecten van onvrijwillig(e) opname / verblijf 159
7.5 Klachtrecht en de rol van een cliëntenvertrouwenspersoon 162
7.6 Toezicht 163
7.7 Wet zorg en dwang en het ziekenhuis 164
7.8 Tot slot 164
8 Begin van het leven
Merel Spaander & Marcel Zuijderland
8.1 Inleiding 169
8.2 Ethische en juridische uitgangspunten 170
8.3 Fertiliteit 172
8.4 Vóór de geboorte 182
8.5 Rond de geboorte 190
8.6 Tot slot 193
9 Rond het levenseinde
Johan Legemaate & Suzanne van de Vathorst
9.1 Inleiding 197
9.2 Ethische en juridische uitgangspunten 198
9.3 De toenemende aandacht voor beslissingen rond het levenseinde 200
9.4 Normaal medisch handelen rond het levenseinde 202
9.5 Juridische regels rond levensbeëindiging op verzoek 204
9.6 De morele grondslag van de Nederlandse euthanasiepraktijk 206
9.7 De rol van de schriftelijke wilsverklaring 209
9.8 De relatie tussen euthanasie en palliatieve zorg 210
9.9 Levensbeëindiging zonder verzoek 212
9.10 Grensgevallen en combinaties van medische handelingen 213
9.11 Tot slot 214
10 Orgaandonatie en -transplantatie
Vivianne Dörenberg & Rien Janssens
10.1 Inleiding 219
10.2 Ethische en juridische uitgangspunten 220
10.3 Van volledig beslissysteem naar systeem van Actieve Donor Registratie 222
10.4 Orgaandonatie bij leven 224
10.5 Huidige regeling van postmortale orgaandonatie 228
10.6 Procedure voor orgaantransplantatie na overlijden 230
10.7 Rol van de nabestaanden 234
10.8 Gerichte postmortale orgaandonatie 236
10.9 Orgaandonatie na euthanasie 238
10.10 Tot slot 238
11 Medisch-wetenschappelijk onderzoek
Corrette Ploem & Mariëtte van den Hoven
11.1 Inleiding 243
11.2 Ethische en juridische uitgangspunten 245
11.3 Normen voor onderzoek met mensen 251
11.4 Normen voor onderzoek met gegevens 256
11.5 Normen voor onderzoek met lichaamsmateriaal 258
11.6 Wetenschappelijke integriteit en toezicht 261
11.7 Tot slot 263
12 De organisatie van de zorg
Roland Bertens & Mariëlle Diepeveen
12.1 Inleiding 269
12.2 Ethische en juridische uitgangspunten van het zorgstelsel 271
12.3 Het zorgstelsel: werking op hoofdlijnen 273
12.4 Marktwerking in de zorg 276
12.5 Gevolgen van marktwerking in de zorg 278
12.6 Keuzes in de zorg 280
12.7 Tot slot 283
13 Kwaliteit van zorg
Johan Legemaate & Suzanne Metselaar
13.1 Inleiding 287
13.2 Juridische uitgangspunten 289
13.3 Kwaliteit van zorg als persoonsgerichte zorg 294
13.4 Omgaan met verschillende visies op kwaliteit van zorg 299
13.5 Toetsing van kwaliteit van zorg 302
13.6 Toezicht op de kwaliteit van zorg 304
13.7 Tot slot 306
14 Zorgtechnologie
Corrette Ploem & Marieke Bak
14.1 Inleiding 311
14.2 Ethische principes en wet- en regelgeving 314
14.3 Precisiegeneeskunde, genoomtechnologie en mensverbetering 319
14.4 Digitalisering en kunstmatige intelligentie 325
14.5 Tot slot 334
15 Publieke gezondheidszorg en preventie
Rogier Simons & Mariëtte van den Hoven
15.1 Inleiding 339
15.2 Wat is publieke gezondheid? 341
15.3 Recht op gezondheid en preventie 342
15.4 Ziektebestrijding: infectieziektebestrijding en vaccinatie 344
15.5 Ziektebestrijding: bevolkingsonderzoek 354
15.6 Gezondheidsbescherming en -bevordering 359
15.7 De niet-preventieve publieke gezondheidszorg 362
15.8 Tot slot 363
16 Omgaan met incidenten en klachten
Johan Legemaate & Eva van Baarle
16.1 Inleiding 369
16.2 Een rechtvaardige cultuur 371
16.3 Toenemend belang van openheid over incidenten en fouten 374
16.4 Beleid gericht op openheid over incidenten 376
16.5 Klachten van patiënten 377
16.6 Tuchtrecht 379
16.7 Schadevergoeding 380
16.8 Strafrecht in de gezondheidszorg 381
16.9 Wat te doen bij een incident (waaronder een fout) of een klacht? 382
16.10 Tot slot 384
Lijst met gebruikte afkortingen 386
Over de auteurs 390
Register 392
